Morele stress is inherent aan de (ouderen)zorg. De zorg is bij uitstek een omgeving waar men wordt geconfronteerd met tragiek. Net daarom is het niet mogelijk, noch wenselijk om morele stress te bannen. Het ervaren van morele stress is een teken dat de zorgverlener aandacht heeft voor en wil voldoen aan de noden van de zorgvrager en hierbij een ethische norm hanteert. Zodoende is het dus een signaal van ethische betrokkenheid en een uiting van de bezorgdheid dat de kwaliteit van de zorg mogelijk in het gedrang komt. Het is dus belangrijk dat morele stress ter sprake kan komen binnen het team en de organisatie in het algemeen.

Het gaat er niet om om morele stress te bannen, maar om het fenomeen te beschouwen als een inherent onderdeel van de job van een zorgverlener, en zorgverleners handvaten aan te bieden om het bij zichzelf te herkennen, bespreekbaar te maken en te hanteren. In het kader van de Welzijnswet (Wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk) zijn werkgevers sinds 1 september 2014 verplicht om acties te ondernemen gericht op de psychosociale risico’s van het werk. In het thema morele stress ligt een mogelijkheid om het welzijnsbeleid in zorgorganisaties een concrete invulling en focus te geven, zeker gezien de duidelijke link tussen burn-out en morele stress. Een preventieve focus is hierbij absoluut aangewezen. Structurele aandacht voor het thema morele stress kan dan ook zeker vertrekken vanuit het welzijnsbeleid en de daarin betrokken actoren (Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk, preventie-adviseur psychosociale aspecten, bedrijfsarts).

Gedeelde verantwoordelijkheid is een belangrijk uitgangspunt, ondanks de individuele aard van de ervaring van morele stress (morele stress is een persoonlijke ervaring van de zorgverlener, de eigen beleving speelt een rol, en komt voort uit de ervaren discrepantie tussen de persoonlijke waarden en visie op goede zorg, en de zorg die in realiteit door zichzelf, de collega’s of de organisatie wordt verleend). Het is echter niet werkbaar om morele stress af te schrijven als een probleem van het individu. In de praktijk houden verschillende zorgverleners er namelijk vaak gedeelde waarden en visies op na. Het is dus goed mogelijk dat wanneer één zorgverlener aangeeft morele stress te ervaren omtrent een bepaalde situatie, andere zorgverleners ook met een gelijkaardig gevoel te kampen hebben. Door morele stress te benoemen en te beschouwen als een psychosociaal risico waar maatregelen rond kunnen worden uitgewerkt, verschuift de focus van een ‘individueel probleem’ van draagkracht en draaglast (hetgeen stigmatiserend werkt) naar een gedeelde verantwoordelijkheid van zorgverlener, leidinggevende en de organisatie als geheel.
Gezien de belangrijke waarde van morele stress voor de ethische groei van een organisatie, is het belangrijk dat aandacht voor morele stress het individueel niveau overstijgt. Net zoals brandweerlieden recht hebben op psychologische begeleiding na een traumatiserende tussenkomst, ook zo zouden zorgverleners recht moeten hebben op voldoende ondersteuning bij bepaalde emotioneel belastende aspecten van het zorgberoep.

Bij Gevolgen werd al uitgebreid ingegaan op de gevolgen van chronische, onopgeloste morele stress voor de zorgverlener, het team, de organisatie en de kwaliteit van de zorg. Aandacht voor morele stress is een investering in werknemerswelzijn, retentie, duurzame inzetbaarheid en kwaliteit van zorg.

Wanneer er voldoende draagvlak en ondersteuning aanwezig is, kan de morele stress van zorgverleners worden omgebogen in een ethische groeikracht die de professionaliteit van de zorgverlener, het team en de kwaliteit van de dienstverlening ten goede komt. Ethische reflectie (reflectie op het eigen handelen, dat van collega’s, dat van de organisatie in het algemeen) kan namelijk een gevolg zijn van morele stress. Dit kan dan weer leiden tot aanpassingen in de dienstverlening die niet alleen de medewerker, maar ook de patiënt/bewoner… ten goede komen.